مراقبت‌های پس از جراحی شکاف لب و کام: نکات کلیدی برای والدین

مراقبت‌های پس از جراحی شکاف لب و کام: نکات کلیدی برای والدین

مقدمه:

شکاف لب و کام یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های بدو تولد است که نیازمند جراحی ترمیمی در چند مرحله می‌باشد. موفقیت جراحی به عوامل متعددی از جمله مراقبت‌های پس از عمل بستگی دارد. مراقبت‌های صحیح می‌تواند از بروز عوارضی مانند عفونت، بازشدن زخم و مشکلات تغذیه‌ای جلوگیری کند و به بهبود کیفیت زندگی کودک کمک نماید.

▪ مراقبت‌های عمومی پس از جراحی

کنترل درد و مدیریت آن

درد پس از جراحی شکاف لب و کام یکی از چالش‌های مهم در روند بهبود کودک است که می‌تواند بر تغذیه، خواب و رفتار کلی کودک تأثیرگذار باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که درد غیرکنترل شده موجب افزایش استرس، کاهش اشتها و اختلال در بهبودی زخم می‌شود. به همین دلیل، استفاده از داروهای ضد درد به صورت منظم و مطابق با دستور پزشک ضروری است. این داروها معمولاً شامل استامینوفن یا ایبوپروفن هستند و در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به داروهای قوی‌تر باشد. والدین باید با دقت میزان مصرف و زمان‌بندی داروها را رعایت کنند و در صورت مشاهده علائمی مانند خواب‌آلودگی بیش از حد، واکنش‌های آلرژیک یا تشدید درد سریعاً به مرکز درمانی مراجعه کنند.

علاوه بر روش های دارویی، روش‌های غیردارویی مانند ایجاد محیط آرام، استفاده از تکنیک‌های آرام‌بخشی، نوازش و حضور والدین نیز نقش مؤثری در کاهش درد کودک دارند. آموزش والدین در این زمینه می‌تواند به بهبود کیفیت مراقبت و کاهش نگرانی‌های آنان کمک کند.

نکات مهم درباره داروهای مسکن

می‌توان از ایبوپروفن و استامینوفن استفاده کرد.
در صورت مصرف هر دو دارو، باید به صورت نوبتی و با فاصله زمانی 6 ساعت مصرف شوند.
هنگام مصرف استامینوفن نباید در عرض ۶ ساعت از داروی دیگر حاوی استامینوفن استفاده شود.

پیشگیری از عفونت

عفونت یکی از جدی‌ترین عوارض پس از جراحی شکاف لب و کام است که می‌تواند منجر به تأخیر در بهبود زخم، بازشدگی محل جراحی و حتی نیاز به جراحی مجدد شود. برای پیشگیری از عفونت، رعایت بهداشت فردی و مراقبت دقیق از محل جراحی اهمیت دارد. والدین باید به صورت مرتب دست‌های خود را قبل از تماس با محل جراحی بشویند تا انتقال میکروب‌ها کاهش یابد.

مصرف کامل دوره آنتی‌بیوتیک در صورت تجویز پزشک، از بروز عفونت جلوگیری می‌کند. علائمی مانند قرمزی شدید، تورم بیش از حد، درد غیرعادی، ترشح چرکی، بوی بد محل زخم و تب بالاتر از ۳۸ درجه سانتیگراد باید فوراً به جراح گزارش شود تا اقدامات درمانی به موقع انجام گیرد.

▪ مراقبت از زخم جراحی

مراقبت‌های موضعی از زخم یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت جراحی ترمیم شکاف لب و کام است. بعد از جراحی، محل برش ممکن است حساس، متورم و مستعد آسیب باشد. والدین باید از دست‌کاری یا فشار مستقیم به ناحیه جراحی خودداری کنند زیرا این کار می‌تواند باعث خونریزی یا باز شدن زخم شود. استفاده از پانسمان‌های تجویز شده توسط جراح و تعویض منظم آن‌ها طبق دستورالعمل، به محافظت از زخم در برابر آلودگی و تحریکات محیطی کمک می‌کند. در صورتی که پانسمان مرطوب یا کثیف شود، باید بلافاصله تعویض گردد.

همچنین، برای جلوگیری از آسیب به محل جراحی، استفاده از اشیاء نوک‌تیز یا خوراکی‌های سفت و خشک باید محدود شود. والدین می‌توانند از ابزارهای نرم مانند قاشق‌های پلاستیکی و لیوان‌های مخصوص استفاده کنند تا به بافت تازه جراحی شده فشار وارد نشود.

درباره استفاده از پستانک پس از جراحی حتماً با جراح مشورت کنید. در ادامه برخی اشیائی که ممکن است به دهان فرزندتان آسیب برسانند، آمده است:

اسباب‌بازی‌های کوچک چوبی، فلزی یا پلاستیکی
بستنی چوبی و چوب بستنی‌ها
اسباب‌بازی‌های دارای قطعات کوچک
نی‌های نوشیدن
مسواک
آب‌نبات چوبی
چاقو، چنگال و قاشق
دماسنج‌ها

▪ تغذیه پس از جراحی

تغذیه مناسب پس از جراحی ترمیم شکاف لب و کام، نقش حیاتی در روند ترمیم بافت‌ها و حفظ انرژی مورد نیاز کودک دارد.

در روزهای اولیه پس از عمل، تغذیه باید به گونه‌ای باشد که کمترین فشار مکانیکی به محل جراحی وارد شود و احتمال تحریک زخم به حداقل برسد.

بلافاصله بعد از بیهوشی مایعات سرد یا ولرم مانند آب، شیر یا فرمولاهای تغذیه‌ای، آبمیوه صاف شده توصیه می‌شود. غذای سفت، گرم، تند یا اسیدی می‌تواند باعث التهاب و تحریک محل جراحی شود و منجر به درد و خونریزی گردد.

روش‌های تغذیه‌ای مناسب شامل استفاده از سرنگ‌های تغذیه بدون سوزن یا بطری‌های مخصوص با سر شیشه نرم است که جریان شیر را کنترل می‌کنند و از وارد شدن فشار به لب و کام جلوگیری می‌نمایند. در نوزادانی که هنوز قادر به تغذیه از سینه مادر هستند، شیردهی با پوزیشن‌های خاص که فشار کمتری به محل جراحی وارد کند، توصیه می‌شود. (مقاله ای در این خصوص تهیه شده است و در سایت مرکز قرار داده شده است).

والدین باید مراقب علائم گرسنگی و سیری کودک باشند و از تغذیه اجباری یا تحت فشار خودداری کنند، زیرا این موضوع می‌تواند تجربه غذا خوردن را برای کودک تلخ کند و به سوءتغذیه و کم وزنی شدید منجر شود.

تغذیه بعد از جراحی تا ۱ ماه اول

غذا نباید	غذا باید
سفت باشد	نرم باشد
ترش و شور و تند باشد	کم مزه باشد
سفت وذره دار باشد	میکس وصاف شده باشد عین ماست همزده
یک شکل باشد	متنوع باشد
آبکی باشد	پرکالری باشد

غذای کودک نباید آبکی باشد. برخی از مادران ماهیچه را داخل شیشه می اندازند و عصاره اش را می گیرند و به عنوان غذای اصلی به کودک می دهند. این کار هیچ فایده ای ندارد. اگر مادر می خواهد به کودک عصاره بدهد، باید آن را در کنار مواد غذایی دیگر به کودک بدهد مثلا آن را در سوپ کودک بریزد. زیرا مهم این است که غذای کودک باید یک غذای کامل باشد، یعنی یک منبع انرژی مانند برنج یا گندم، روغن و پروتئین ( گوشت یا مرغ) داخل غذای کودک باشد. بنابراین مادر نباید آن جزء پروتیئنی غذا یعنی گوشت را جدا کند و عصاره آن را بدهد چون غذا باید کامل باشد.

سعی کنید حداقل سه گروه غذایی مختلف شامل یک غذای پروتئینی یا لبنی، میوه یا سبزی و یک غلات یا نشاسته را در هر وعده غذایی کودک بگنجانید. در هر میان وعده حداقل دو گروه غذایی را هدف قرار دهید و برای افزودن کالری از چربی ها استفاده کنید.

نمونه صبحانه

1- فرنی حریره بادام : آرد برنج + آرد بادام + شیره خرما یا عسل + شیر پاستوریزه یا شیر خشک + کره

2- اوتمیل : شیر پاستوریزه + کورن فلکس یا غلات صبحانه کاملا پخته شده + شیر خشک + شیره خرما یا عسل

3- سرلاک : 9 قاشق پودر سرلاک بدون ذره + ۱۵۰ سی سی آب

4- مخلوط شیر و تخم مرغ : زرده تخم مرغ یا زرده تخم بلدرچین + شیر پاستوریزه + شکر + کمی وانیل

نکات :

-آرد بادام منظورمان بادامی است که اینقدر پودر شده باشد که شبیه آرد شده باشد و هیچ ذره‌ای نداشته باشد .

– اوتمیل همان غلات صبحانه (جو پرک صبحانه) است . جو پرک نیم پز شده‌ای است که یک مقدار ریزتر از جو پرک عادی است و کامل باید پخته شود یا اینکه کامل آن را داخل شیر خیسانده و بعد میکس شود. یادتان باشد که حتماً حتماً غذا باید میکس شود.

– اگر کودک زیر یک سال است وانیل را حذف کنید و برای کودکان بالای یک سال در حد خیلی محدود وانیل بدهید.

نمونه ناهار و شام

1- عدسی : عدس ریز+ ماهیچه یا سینه مرغ + خرده برنج یا سیب زمینی + روغن یا عصاره قلم

2- حلیم : گندم بدون پوست + خرده برنج + ماهیچه یا سینه مرغ یا بلدرچین و … + روغن یا کره یا عصاره قلم + شیر پاستوریزه

3- سوپ سبزیجات : برنج یا جو پرک + سینه مرغ + هویج + جعفری خرد شده + کدو حلوایی + روغن یا عصاره قلم

4- سوپ ورمیشل : ورمیشل + سینه مرغ + هویج + جعفری خرد شده + اسفناج خرد شده + کدوی خورشتی + روغن یا عصاره قلم

5- سوپ شیر: جو پرک + سینه مرغ + شیر پاستوریزه + جعفری خرد شده +هویج + خامه + کره

6- سوپ حبوبات : برنج + سینه مرغ +حبوبات پخته بدون پوست + جعفری + هویج + کره

نکته : این غذاها غذای کامل هستند یعنی حبوبات ، غلات مانند برنج و سیب زمینی، سبزیجات ، انواع گوشت و روغن دارند.

نمونه میان وعده

1- شیر موز: موز + شیر پاستوریزه یا شیر خشک + میوه پوره شده ( شیر موز نوعی شیک است)

2- کاچی : آرد + شیره خرما + آرد بادام یا مغزها + کره

3- میلک شیک : بستنی + شیر پرچرب + پودر مغزها یا پودر نارگیل

4- اسموتی : میوه فصل + یخ + شکر یا عسل

5- ژله میوه : میوه پوره شده + ژلاتین آب شده + شکر یا عسل

6- کرم کارامل

7- دنت

8- دسرهای بدون تکه مثل پودینگ

9- ماست میوه‌ای : ماست یونانی + میوه فصل مجاز

10- بستنی بدون ذره یا تکه

جدول راهنمای تغذیه پس از جراحی شکاف کام

گروه غذایی	غذاهای مجاز	غذاهای ممنوع
گوشت و پروتئین‌ها	گوشت پوره شده، عدس یا لوبیا پوره شده (بدون پوست)، پنیر نرم، ماست، تخم مرغ خیلی خوب زده شده، حمص، توفو پوره شده	پنیرهای سفت (چدار، سوئیسی)، بیکن، آجیل یا دانه‌ها کامل، استیک,تخم مرغ عسلی,
نان‌ها	نان سفید نرم بدون پوست، پنکیک نرم (تکه شده), نان تست بدون سبوس	نان‌های سخت یا ترد، نان ترکیب با آجیل یا دانه ها
غلات ونشاسته ها	غلات پخته شده، ماکارونی خوب پخته شده، رشته فرنگی در سوپ	غلات سخت یا ترد، کورن فلکس، جو دوسر فوری, سویق
میوه‌ها	میوه پوره شده، له شده، کنسروی یا پخته، موز له شده، سس سیب	میوه‌های خشک یا ترد، میوه با دانه یا پوست (توت‌ها، کیوی، انگور ,آناناس و …)، مرکبات
سبزیجات	سبزیجات برگ سبز تیره پوره شده، له شده، کنسروی یا پخته، پوره سیب زمینی	سبزیجات سخت یا ترد، سبزیجات با دانه، پوست یا پالپ (گوجه، لوبیا سبز، نخود فرنگی، ذرت)
لبنیات	لبنیات(شیر، ماست) ساده بدون تکه های درشت میوه یا لبو یا کرفس	لبنیات حاوی ذرات مثل ماست موسیر
دسر	پودینگ، ژله، بستنی یا ماست یخی بدون تزئین، میلک شیک	دسرهای دارای میوه، آجیل، دانه ، بستنی چوبی
نوشیدنی‌ها	شیر، آب، آبمیوه	آبمیوه ها دارای پالپ، تکه، گلوله
وسایل تغذیه	فنجان‌های با لبه نرم کوتاه، قاشق ژله ای، سرلاک خوری قطره چکان پلاستیکی نرم	نی‌ها، فنجان‌های با لبه سخت بلند، قاشق یا چنگال در دهان، پستانک
چاشنی	زردچوبه	سرکه، آبغوره و چاشنی های ترش مزه، نمک به مقدار زیاد
متفرقه	مربای بدون دانه میوه ، عسل، شربت	مربای با دانه میوه ها ، شیرینی

▪ پیگیری‌های بعد از جراحی

ویزیت‌های منظم پس از جراحی برای ارزیابی روند بهبودی و شناسایی زودهنگام عوارض احتمالی حیاتی هستند. تیم درمان شامل جراح پلاستیک، گفتاردرمانگر، ارتودنتیست، دندانپزشک و سایر متخصصان مرتبط به صورت چندجانبه در مراقبت از کودک مشارکت دارند.

در این ویزیت‌ها، جراح محل زخم را از نظر التیام، وجود اسکارهای غیرطبیعی و عملکرد صحیح بررسی می‌کند. گفتاردرمانگر نیز گفتار کودک را ارزیابی می‌کند و در صورت نیاز برنامه‌های توانبخشی را آغاز می‌نماید. ارتودنتیست وضعیت رشد فک‌ها و دندان‌ها را کنترل کرده و در صورت لزوم درمان ارتودنسی را برنامه‌ریزی می‌کند.

این پیگیری‌ها به والدین امکان می‌دهد تا هر سوال یا نگرانی خود را مطرح کنند و از حمایت مستمر تیم درمان بهره‌مند شوند.

چه زمانی باید با تیم درمان یا پزشک ارتباط بگیرید؟

اگر فرزندتان موارد زیر را داشت، در اسرع وقت به اورژانس مراجعه کرده و با پزشک و تیم درمان در ارتباط باشید:

تب بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد (۱۰۱ درجه فارنهایت)
دردی که با دارو تسکین نمی‌یابد.
هر گونه آسیب یا خونریزی در محل برش یا دهان
مشکل در خوردن یا نوشیدن
پوشک خشک به مدت ۸ ساعت یا بیشتر
مصرف بیش از حد دارو یا داروی اشتباه

▪ حمایت روانی و اجتماعی

شکاف لب و کام علاوه بر مشکلات جسمی، می‌تواند تأثیرات عمیقی بر سلامت روانی کودک و خانواده داشته باشد. کودکان ممکن است با مشکلات عزت نفس، اضطراب و مشکلات ارتباطی مواجه شوند. به همین دلیل، حمایت روانی در تمام مراحل درمان بسیار مهم است.

والدین باید محیطی امن، محبت‌آمیز و حمایتگر برای کودک فراهم کنند و به احساسات او توجه ویژه داشته باشند. در صورت نیاز، مشاوره روانشناسی یا گروه‌های حمایتی می‌توانند به خانواده کمک کنند تا با چالش‌های عاطفی مقابله کنند.

آموزش والدین درباره مراحل درمان، عوارض احتمالی و نحوه برخورد با واکنش‌های اجتماعی کودک، باعث کاهش استرس خانواده و بهبود کیفیت زندگی می‌شود.

منابع

.Mossey, P., Little, J., Munger, R., Dixon, M., & Shaw, W. (2009). Cleft lip and palate. The Lancet, 374(9703), 1773-1785

Chen, X., Guo, Q., & Li, X. (2016). Postoperative pain management for cleft lip and palate surgery: a systematic review. Journal of Craniofacial Surgery, 27(4), 979-984.

Trost, J. J., & Knight, D. A. (2017). Infection prevention and control in cleft lip and palate surgery. Plastic and Reconstructive Surgery, 139(2), 452-458.

American Cleft Palate-Craniofacial Association (ACPA). (2018). Parameters for evaluation and treatment of patients with cleft lip/palate or other craniofacial anomalies.

Strauss, R. P. (2017). Psychological aspects of cleft lip and palate. Cleft Palate-Craniofacial Journal, 54(6), 725-730